پروتکل https چیست؟ چه فرقی با HTTP دارد و چرا به آن نیاز داریم؟

تأمین امنیت در اینترنت بسیار مهم است؛ مهم‌تر از چیزی که خیلی‌ها فکرش را می‌کنند. حقیقت این است که هرچقدر هم تلاش کنید تا راه نفوذ را بر هکرها ببندید، باز هم ممکن است آن‌ها رخنه‌ای برای پیاده‌سازی افکار شومشان پیدا کنند.

ولی آیا به این خاطر، ما باید دست روی دست بگذاریم تا مجرمان سایبری هر کاری می‌خواهند بکنند؟ قطعاً نه!

برخی اقدامات هستند که جزو پایه‌‌ای‌ترین روش‌های پیشگیری‌ محسوب می‌شوند؛ یکی از آن‌ها مجهز کردن سایت به پروتکل https است.

در این مقاله می‌خواهیم درباره این پروتکل صحبت کنیم و بگوییم فرق http و https چیست، بعد سراغ طرز کار این پروتکل و مزایایش می‌رویم.

اگر موافقید زودتر شروع کنیم.

http چیست؟

http پروتکلی است که وظیفۀ انتقال داده‌ها در یک شبکه را بر عهده دارد. این عبارت مخفف Hypertext Transfer Protocol است و اکثر داده‌هایی که در اینترنت ردوبدل می‌شوند، از همین پروتکل استفاده می‌‌کنند.

اینجا احتمالاً مفهوم پروتکل هم برایتان گنگ باشد. خیلی خلاصه که بگوییم، منظور از پروتکل، مجموعه‌ای از قوانین و دستورالعمل‌ها هستند که به‌نوعی زبان مشترک بین دستگاه‌های کامپیوتری محسوب می‌شوند.

برای کسب اطلاعات بیشتر راجع‌به این مفهوم، مقالۀ پروتکل (Protocol) چیست و چگونه کار می‌کند را بخوانید.

به‌طور کلی، پیام‌های HTTP دو نوع اصلی دارند:

• درخواست
• پاسخ

هر بار که قصد بازدید از سایتی را داشته باشید، مرورگرتان یک درخواست http برای سرور می‌فرستد تا صفحۀ مدنظرتان نمایش داده شود. سرور هم بعد از برقراری ارتباط با دیتابیس، یک پاسخ http حاوی فایل‌هایی html و css که محتویات صفحات را تشکیل می‌دهند، به مرورگر شما برمی‌گرداند.

جلوتر راجع‌به طرز کار این پروتکل و نسخۀ ایمنش بیشتر صحبت می‌کنیم. قبل از آن، خوب است بدانید که در مدل OSI، این پروتکل جزو پروتکل‌های لایۀ هفتم به حساب می‌آید.

اگر دوست دارید با مدل OSI بیشتر آشنا شوید، مقالۀ مدل OSI چیست را بخوانید.

حالا بیایید ببینیم پروتکل https چیست.

پروتکل https چیست؟

همان‌طور که گفتیم، http پروتکلی است که از آن برای انتقال اطلاعات در اینترنت استفاده می‌شود. مشخصاً وب‌سایت را در نظر بگیرید. قاعدتاً نه کاربر و نه صاحب‌ وب‌سایت، دوست ندارند اطلاعات ردوبدلی بین آن‌ها، به دست افراد نااهل بیفتند!

https در مقایسه با http یک s بیشتر دارد؛ ولی همان s که در ظاهر ناچیز به‌نظر می‌رسد، تفاوت‌های زیادی را رقم می‌زند! S از کملۀ secure به‌معنای ایمن گرفته شده است؛ پس https مخفف Hypertext Transfer Protocol Secure است و این اطمینان را می‌دهد که انتقال اطلاعات و ردوبدل داده‌ها، در نهایت امنیت انجام می‌شود.

به بیانی دیگر، پروتکل https نسخۀ ایمن http است!

این پروتکل روی همان زیربنای http بنا شده است؛ منتهی با افزودن یک لایۀ رمزنگاری که بسیار ضروری است، باعث ایمن شدن ارتباط شکل‌گرفته بین وب‌سرور و مرورگر کاربر می‌شود.

سایت‌ها به‌صورت پیش‌فرض از پروتکل http برای انتقال اطلاعات استفاده می‌کنند. برای ارتقا یافتن و استفاده از نسخۀ ایمن این پروتکل، یعنی https، دارندۀ سایت باید گواهی SSL یا نسخۀ پیشرفته‌تر آن TLS را تهیه کند. همین الان مقاله گواهینامه SSL چیست و چه کاربردی دارد را بخوانید تا بفهمید راجع‌به چه چیزی صحبت می‌کنیم.

پروتکل https از کاربر و سایت در برابر انواع‌واقسام حملات سایبری، مثل حملات مرد میانی یا MitM محافظت می‌کند. حمله مرد میانی نوعی حمله سایبری است که طی آن هکر میان سرور و کاربر قرار گرفته و داده‌های ردوبدل‌شده را شنود و جمع‌آوری می‌کند.

همان‌طور که گفتیم، ایمن بودن برای هر سایتی یک ضرورت است؛ منتهی سایت‌هایی که با اطلاعات حساس سروکار دارند، حتماً باید از https استفاده کنند تا امنیت اطلاعات کاربرانشان تضمین شود؛ مثل:

• سایت‌هایی که روی آن‌ها تراکنش‌های بانکی صورت می‌گیرد،
• فروشگاه‌های آنلاین،
• ارائه‌دهندگان خدمات ایمیلی،
• هر نوع سایتی که کاربران در آن اکانت‌های حاوی اطلاعات شخصی دارند.

در ضمن، خوب است بدانید برای موفقیت در سئو، سایت حتماً باید گواهی SSL داشته باشد تا با استفاده از پروتکل https ارتباطاتش ایمن شوند.

تفاوت http و https در یک کلام

احتمالاً خودتان هم تا اینجا متوجه تفاوت http و https شده باشید. هر دو یک هدف دارند و آن هم برقراری ارتباط بین مرورگر کاربران و وب‌سرورهایی است که حاوی صفحات سایت‌ها هستند.

http با اینکه ارتباط را بدون هیچ مشکلی برقرار می‌کند، منتهی نکات امنیتی را رعایت نمی‌کند. در حالی که https با رمزنگاری داده‌ها، نمی‌گذارد هکرها به آن‌ها دست پیدا کنند و مشکل‌ساز شوند.

جدول زیر را ببینید تا تفاوت‌های بین این دو پروتکل شبیه به هم را درک کنید:

در کل، چون اطلاعات در پروتکل http رمزنگاری نمی‌شوند، هرکسی می‌تواند ریز جزئیات داده‌ها را ببیند و از این امکان سوءاستفاده کند؛ ولی پروتکل https با گواهینامه SSL داده‌ها را رمزنگاری می‌کند و دست افرادی که نباید به آن‌ها دسترسی داشته باشند را کوتاه می‌کند.

اگر موافق باشید، در بخش بعدی ببینیم طرز کار https چیست.

پروتکل HTTPS چگونه کار می‌کند؟

همان‌طور که چندباری در همین مقاله گفتیم، کلیت سازوکار https روی همان زیربنای http شکل گرفته و با همان روال پیش می‌رود؛ با این تفاوت که https ایمنی ارتباطات را تضمین می‌کند.

اجازه دهید اول رمزنگاری این پروتکل با گواهی SSL را بررسی کنیم.

رمزنگاری پروتکل HTTPS

گواهی SSL (یا نسخۀ به‌روزتر آن یعنی TLS) که پروتکل https از آن برای رمزنگاری استفاده می‌کند، از ساختار کلید عمومی نامتقارن برای رمزنگاری استفاده می‌کند. ساده بگوییم، SSL از دو کلید متفاوت استفاده می‌کند:

1. کلید خصوصی: این کلید توسط دارندۀ سایت کنترل و روی وب‌سرور از آن نگهداری می‌شود. وظیفۀ کلید خصوصی، رمزگشایی اطلاعاتی است که با کلید عمومی رمزنگاری شده‌اند.
2. کلید عمومی: این کلید در اختیار کاربرانی قرار می‌گیرد که می‌خواهند از طریق مرورگرشان، ارتباطی ایمن با وب‌سرور برقرار کنند. اطلاعاتی که با این کلید رمزنگاری می‌شوند، فقط با کلید خصوصی رمزگشایی می‌شوند.

خیلی ساده که بخواهیم روال ردوبدل شدن داده‌ها در این پروتکل را بررسی کنیم، با این ۹ مرحله روبه‌رو می‌شویم:

1. مرورگر کاربر و وب‌سرور، پیامی را که اصطلاحاً به آن “hello message” می‌گویند برای هم می‌فرستند؛
2. دو طرف ماجرا، استانداردهای رمزنگاری خود را با طرف مقابل در میان می‌گذارند؛
3. سرور گواهی SSL یا TLS خود را برای مرورگر می‌فرستد؛
4. مرورگر معتبر بودن گواهی را تأیید می‌کند (اگر معتبر بودن تأیید نشود، ارتباط ادامه پیدا نمی‌کند!)؛
5. مرورگر کاربر با استفاده از کلید عمومی، یک کلید خصوصی حرفه‌ای می‌سازد؛
6. کلید خصوصی ساخته‌شده با استفاده از کلید عمومی رمزنگاری می‌شود و در اختیار سرور قرار می‌گیرد؛
7. هم مرورگر و هم سرور، بر اساس مقادیر کلید خصوصی، کلید متقارن را محاسبه می‌کنند؛
8. دو طرف تأیید می‌کنند که در محاسبۀ کلید خصوصی موفق بوده‌اند؛
9. انتقال داده با کمک رمزنگاری متقارن انجام می‌شود.

مثلاً نوشته زیر، یک پیام قبل از رمز‌نگاری است:

«این رشته‌ای از کلمات است که خیلی راحت می‌توان آن را خواند!»

همین پیام، بعد از رمزنگاری به شکلی مثل حالت زیر درمی‌آید:

«ITM0IRyiEhVpa6VnKyExMiEgNveroyWBPlgGyfkflYjDaaFf/Kn3bo3OfghBPDWo6AfSHlNtL8N7ITEwIXc1gU5X73xMsJormzzXlwOyrCs+9XCPk63Y+z0=»

در تصویر زیر، دو کار اصلی که توسط این پروتکل صورت می‌گیرد را می‌بینید:

شاید گیج شده باشید؛ ولی اصلاً جای نگرانی نیست. مثال می‌زنیم تا موضوع را بهتر درک کنید.

مثالی از نحوه کار HTTPS

خودتان را جای فردی بگذارید که وارد یک فروشگاه آنلاین می‌شود و قصد خرید یک محصول را دارد. کاری که احتمالاً تا حالا چندین بار انجام داده‌اید.

وقتی آمادۀ خرید باشید، وارد صفحۀ محصول می‌شوید تا سفارشتان را ثبت کنید. اینجا در پرانتز بگوییم که URL این صفحه با //:https شروع می‌شود و نه //:http.

برای ثبت سفارش و تکمیل فرایند خرید، باید برخی اطلاعات شخصی مثل نام و نام خانوادگی و آدرس دریافت محصول را وارد کنید؛ همچنین، اطلاعات حساب بانکی هم نیاز است؛ بالاخره باید پول خریدتان را هم بپردازید.

پروتکل https این اطلاعات را رمزنگاری می‌کند. به این ترتیب، مطمئن خواهید بود که این اطلاعات حساس، توسط افرادی که نباید، دیده نمی‌شوند و هکرها و مجرمان سایبری پولتان را نمی‌دزدند.

در نهایت، سفارشتان به سرور می‌رسد؛ جایی که قرار است درخواستتان پردازش شود. بعد از اینکه سفارش بدون هیچ مشکلی ثبت شد، سرور اطلاعیه‌ای مبنی بر درست پیش رفتن امور برایتان می‌فرستد. اطلاعات موجود در این اطلاعیه هم رمزنگاری می‌شود و بعد از رسیدن به مرورگر شما، رمزگشایی و نمایش داده خواهد شد.

حالا می‌دانید طرز کار https چیست و چطور این پروتکل ارتباطات در اینترنت را ایمن می‌کند.

تا همین‌جا، کلی راجع‌به کاربرد پروتکل https یا بهتر است بگوییم کاربردهای آن، اطلاعات کسب کرده‌اید؛ ولی برای کامل‌تر کردن مقاله، در بخش بعدی به مزایای آن می‌پردازیم.

مزایای استفاده از پروتکل HTTPS

ایمنی کلی مزیت با خودش می‌آورد. پروتکل https هم که یکی از ارکان اصلی تأمین امنیت هر سایت به حساب می‌آید. در کل، این‌ها نقاط قوتی هستند که به‌ لطف استفاده از https حاصل می‌شوند.

محافظت از داده و کاربر

همان‌طور که گفتیم، پروتکل https داده‌ها را رمزنگاری می‌کند. هم داده‌هایی که از جانب مرورگر کاربر به سایت فرستاده می‌شوند، هم داده‌هایی که از سایت به مرورگر می‌آیند. این رمزنگاری به محافظت از داده‌ها منجر می‌شود.

گفتیم این شکل از محافظت، مخصوصاً برای سایت‌هایی که با داده‌های حساس، مثل اطلاعات حساب‌های بانکی، اطلاعات شخصی کاربران مثل کد ملی و… سروکار دارند، اهمیت بسیار بیشتری هم دارد.

طی همین چند وقت گذشته، کلی دیتابیس داخلی هک شده‌اند و اطلاعات حساس و خصوصی بسیاری از کاربران اینترنتی لو رفته‌اند. موضوعی که در بسیاری از موارد، به مشکلات بزرگ منجر شده است.

در کل، https از داده‌ها محافظت می‌کند و در نتیجۀ این محافظت، کاربران هم خیالشان راحت است که اطلاعاتشان به دست افراد نااهل نمی‌افتد. این مزیت اصلی پروتکل https است.

بهبود تجربه کاربری

تصویر زیر، نشان می‌دهد که سایت به‌جای https از پروتکل ناایمن، یعنی http استفاده می‌کند.

اگر می‌خواهید سایتتان موفق باشد و به اهدافش برسد، رقم زدن تجربۀ کاربری خوب یکی از واجبات است که باید برای دستیابی به آن، نهایت تلاشتان را به کار بگیرید.

سایتی که ناامن باشد، قطعاً نمی‌تواند تجربۀ کاربری خوبی برای بازدیدکنندگان بسازد. شاید مثال جالبی نباشد، ولی انگار از سرویس بهداشتی عمومی‌ای استفاده کنید که قفل درش خراب است. استرس و استرس!

در نقطۀ مقابل، وقتی سایتی از پروتکل https استفاده کند، کاربر خیالش راحت است که حداقل‌های امنیتی رعایت شده‌اند.

البته که خلق تجربۀ کاربری عالی، فقط با تهیۀ گواهی SSL و مجهز کردن سایت به https حاصل نمی‌شود؛ ولی خب انجام این کار، بخش مهمی از این فرایند است.

بهبود سئو

رسیدن به رتبه‌های برتر نتایج گوگل، اتفاقی است که هر صاحب سایتی دوست دارد رخ بدهد. SEO فرایندی است که دستیابی به این هدف را ممکن می‌کند. پرداختن به این موضوع، نیازمند مقاله‌ای جداگانه و مفصل است و قبلاً در مقالۀ سئو چیست، خیلی کامل به این مفهوم پرداخته‌ایم.

بالاتر هم گفتیم که استفاده از پروتکل https، می‌تواند به بهبود سئو سایتتان و تصاحب جایگاه‌های برتر جست‌وجو، کمک کند.

البته که گوگل هیچوقت به تأثیرگذاری https روی رتبۀ صفحات سایت‌ها اعتراف نکرد؛ ولی این پروتکل، به‌خاطر تأمین ایمنی سایت‌ها، بدون شک می‌تواند رتبه‌ها را بهبود ببخشد.

مسلماً گوگل نمی‌خواهد کاربرانش را به سایت‌های ناامن بفرستد و به همین خاطر، سایت‌هایی که از https استفاده می‌کنند، برای تصاحب جایگاه‌های برتر شانس بیشتری دارند.

علاوه‌بر این‌ها، بهبود تجربۀ کاربری را داریم که در بخش قبل به آن اشاره کردیم. https باعث می‌شود بازدیدکننده به سایت اعتماد کند و برای گشت‌وگذار در آن وقت بیشتری بگذارد؛ اتفاقی که به شکل غیرمستقیم روی بهبود سئو تأثیر می‌گذارد.

جلوگیری از حملات سایبری

با استناد به آمار منشترشده در IBM، در سال ۲۰۲۳، میزان ضرری که از رخنه‌های امنیتی ناشی شده، بالغ بر ۴.۴۵ میلیون دلار بوده است.

این یعنی حملات سایبری و هکرها از رگ گردن به ما نزدیک‌تر هستند و باید مراقب باشیم تا در دام آن‌ها نیفتیم.

همان‌طور که گفتیم، https یک اقدام اولیه و پایه‌ای برای مقابله با چنین حملاتی است. اگرچه این پروتکل نمی‌تواند امنیت کامل را تضمین کند، ولی حداقل از سایت و کاربرانش را در برابر برخی حملات که ناشی از اهمال‌کاری‌ها هستند، محافظت می‌کند.

خلاصه که استفاده از گواهی SSL و پروتکل https برای هر سایتی ضروری است. مخصوصاً آن‌هایی که اطلاعات حساس ردودبدل می‌کنند.

حالا که می‌دانید مزایای https چیست، بد نیست پاسخ برخی سؤالات رایج مربوط به این پروتکل را بدهیم.

سوالات احتمالی شما درباره پروتکل Https و Http

این‌ها سؤالاتی هستند که به احتمال زیاد ذهن شما را درگیر کرده‌اند. اگر پرسش به‌خصوصی دارید که در این بخش دیده نمی‌شود، حتماً آن را در قسمت کامنت‌ها با ما در میان بگذارید.

http مخفف چیست؟

بالاتر هم گفتیم؛ http مخفف Hypertext Transfer Protocol است.

dns over https چیست؟

DNS over HTTPS یا DoH هم یک پروتکل است؛ پروتکلی که کوئری‌ها و پاسخ‌های Domain Name System یا DNS را با استفاده از پروتکل https رمزنگاری می‌کند. در واقع، این پروتکل تلاش می‌کند ارتباطات DNS را در یک لایۀ HTTPS ایمن کند. اقدامی که باعث افزایش امنیت می‌شود.

معنی https چیست؟

فهمیدیم که http مخفف چیست. https یک s اضافه دارد که از کلمۀ secure می‌آید؛ پس https یعنی Hypertext Transfer Protocol Secure (پروتکل ایمن انتقال ابرمتن).

آیا استفاده از پروتکل HTTPS از حملات DNS Spoofing جلوگیری می‌کند؟

اگر بخواهیم خیلی ساده DNS Sppofing را تعریف کنیم، باید بگوییم منظور نوعی از حملات سایبری است که در آن DNS یک کامپیوتر دستکاری می‌شود. هدف هدایت کاربر به سایت‌های مخرب است.

و اینکه بله! استفاده از پروتکل HTTPS مانع از اجرای این نوع حملات می‌شود.

استفاده از HTTPS یک ضرورت است!

خوب است بدانید اکثر هاستینگ‌ها، گواهی SSL را به‌صورت رایگان در اختیار مشتریانشان قرار می‌دهند. همین موضوع نشان می‌دهد که استفاده از پروتکل https چقدر ضروری است و عدم استفاده از آن هیچ توجیهی ندارد.

در این مقاله، پاسخ سؤال https چیست را دادیم. فهمیدیم منظور پروتکلی است که ارتباطات ایمن در اینترنت را ممکن می‌کند. راجع‌به طرز کار آن صحبت کردیم و مثالی زدیم تا کلیت فرایند را بهتر درک کنید. در آخر هم از مزایای این پروتکل گفتیم تا بفهمید از چه لعبتی صحبت می‌کنیم!

امیدواریم این مقاله برایتان مفید بوده باشد. اگر همین‌طور است، لطفاً لینک آن را برای دوستانتان هم بفرستید.

منابع: Cloudflare | TechTarget | Fortinet